Een ode aan de koning van het Noordwest-Europese luchtruim (2025)

Vogelexpert Arjan Dwarshuis maakt samen met cameraman Tom Sijmons en componist Ramon Braumuller de vogeldocumentaire ‘Nederland, Waterland, Vogelland’. Op 11 december zendt BinnensteBuiten de winterspecial uit. ‘Een langverwachte droom gaat in vervulling’, aldus Arjan. We gaan met hem in gesprek.

Laten we beginnen bij het begin. Hoe is de passie voor vogelen ontstaan?
Ik ben uit mezelf begonnen met vogelen. Ik ben enig kind en groeide op in Scheveningen. Daar was ik al jong gefascineerd door alle vogels bij ons in de tuin. Door vetbolletjes landde er een behoorlijke variëteit aan vogels in onze tuin. Niet veel later ging ik zelf op pad, de duinen in op zoek naar unieke exemplaren. Ik was 9 à 10 toen ik begon. Vanaf mijn elfde ging ik mijn waarnemingen bijhouden in logboeken. Snel daarna ook het weer, de windrichting, de aantallen. Ik was al jong bevlogen.

Je hebt van je hobby je werk gemaakt.
Ja, daar bof ik onwijs mee.

Je schrijft boeken, maakt podcast en vertelt bevlogen op radio en tv over je waarnemingen. Hoe ziet het leven van vogelaar Arjan eruit?
Bijna alles wat ik doe is vogel gerelateerd. Ik organiseer excursies in de Oostvaardersplassen, ik maak vogelreizen, ik fotograaf en maak samen met mijn vriend Gisbert van Baalen de vogel(s)po(t)dcast.

Is er dan niks ánders waar je heel blij van wordt?
Jawel. Ik ben fanatiek hobby-kok en probeer een paar keer per week iets nieuws te maken. Als ik geen vogelaar was geworden was ik vast chef-kok in een goed restaurant.

Gelukkig heb je voor het vogel-vak gekozen. Waarom wilde je graag deze documentaire maken?
Ik wil de Nederlander bekend maken met de enorme vogelrijkdom die ons land kent. De Nederlandse natuur staat onder grote druk en ik wil draagvlak creëren om die natuur te beschermen. Dat begint bij mensen te laten zien wat er allemaal is.

In de documentaire volgen we de seizoenen en zien we meer dan honderd soorten vogels.
Dat typeert het Nederlandse vogelleven. Die vier seizoenen maakt Nederland zo uniek. Net als de enorme oppervlakte aan water. Ons land is van cruciale waarde voor al die trekvogels die duizenden kilometers afleggen om hier te overwinteren of bij te tanken.

Hoe zit dat precies?
Nederland ligt op een super belangrijk punt op de Oost-Atlantische trekroute, één van de belangrijkste vogelmigratieroutes ter wereld. Onze waterrijke gebieden zijn van levensbelang voor de vogels die langs die trekroute vliegen. Die pleisterplaten waar ze op krachten moeten komen zijn net zo belangrijk als de condities op de overwinteringsgebieden op de hoog arctische toendra.

Door klimaatverandering verdwijnen sommige plekken. Welk effect heeft dat?
Je ziet dat een deel van de populatie wegvalt, met name bij trekvogels. Dat deel komt niet meer terug. In de Oostvaardersplassen zitten nu andere soorten dan destijds in de Zuiderzee. Dat waren zoutminnende soorten, voornamelijk steltlopers. Nu zie je vooral soorten die van zoet water houden zoals ganzen, eenden en moerasvogels.

Wij hebben dus een enorme verantwoordelijkheid voor behoud van ons landschap.
Absoluut. In onze drang om het water te beteugelen hebben we de Zuiderzee geamputeerd van de Waddenzee en hebben we daar het IJssel- en Markermeer van gemaakt. Bij de Deltawerken hebben we de Rijndelta ingedamd, daar is veel getijdennatuur verloren gegaan. Wat er nog is, is zó belangrijk voor die vogels. De Waddenzee, de Oostvaardersplassen, de Biesbosch.

Dat moeten we koesteren.
Zeker. Tegelijkertijd zijn vogels ook enorm vindingrijk. Doordat ze kunnen vliegen, kunnen ze snel nieuwe gebieden omarmen. Dat zie je bij de Markerwadden. Als je de condities schept die ze nodig hebben, komen de vogels terug. Wat dat betreft valt er nog veel winst te behalen bij de intensieve landbouwteelt.

In de documentaire ga je langs bij weideboer Jan. Hij zet jaarlijks een deel van zijn land onder water om daar de grutto te verwelkomen. Een goed voorbeeld van hoe het óók kan. Waarom is het voor andere boeren zo moeilijk om zijn voorbeeld te volgen?
De meeste boeren zitten vast in een systeem dat helaas al decennialang in stand wordt gehouden; zo goedkoop mogelijk produceren. Dat hele systeem is rot en moet herzien worden. Boeren hebben vaak een grote investering gedaan om zoveel mogelijk te kunnen groeien en nu moeten ze in één keer 180 graden draaien om te krimpen. Het is belangrijk dat wij als consument de boer helpen om die omslag te maken. Heel veel boeren willen graag, maar hebben simpelweg de middelen niet. Het is extreem complex.

Wat kunnen wij als consument doen om het goede voorbeeld te geven?
Wij kunnen producten kopen van boeren die natuur-inclusief boeren. Je betaalt iets meer, maar hoe groter die afzetmarkt, hoe betaalbaarder de producten. De ketens moeten korter en supermarkten moeten minder marge pakken zodat boeren direct aan de consument kunnen leveren.

Dat is niet voor iedereen weggelegd. Hoe houden we hoop?
Door te focussen op de dingen die wél goed gaan. De natuur is enorm veerkrachtig. In 2006 kwam de zeearend terug. Na 200 jaar is de kraanvogel er weer. In de Biesbosch broeden nu visarenden. De Oehoe, de grootste uil van Europa, is terug. Zelfs de wolf heeft Nederland weer gevonden. Als dat soort grote beesten met een trage reproductie cyclus de weg terugvinden, dan is alles mogelijk.

De zeearend speelt een prominente rol in de winterspecial van ‘Nederland, Waterland, Vogelland’. Wat maakt deze vogel zo indrukwekkend?
Het is de grootste roofvogel van Noordwest-Europa met een spanwijdte van 2 meter 30 tot 2 meter 40. Zijn klauwen zijn bijna zo groot als de klauwen van een beer. Als hij jaagt op ganzen dan is dat even spectaculair als een leeuw die jaagt op gnoes. Kortom als je spektakel wil, dan is dit jouw aflevering.

Je laat in de documentaire ook zien dat het met sommige soorten wél goed gaat door verandering van het klimaat. Welke soorten profiteren van de opwarming en zien we nu meer terug in Nederland?
De grote zilverreiger, koereigers - 30 jaar geleden waren die er nog niet. De Cetti’s zanger. Zwarte ibissen. Je ziet een duidelijke verschuiving van zuidelijke soorten die naar het noorden oprukken. De hop en de bijeneter broeden bijvoorbeeld ook steeds meer in Nederland.

Het is een vierdelige serie. Op welke aflevering ben je het meest trots?
Alle afleveringen zijn op hun eigen manier heel mooi, maar in de winterspecial zit de meeste tijd en zie je dikke beelden van raven, wilde- en kleine zwanen. We zijn ooit in de winter begonnen met draaien, dus deze aflevering is wel extra speciaal.

Welk shot is je favoriet?
Het shot van de roerdomp is heel mooi. Die zit ook in de trailer. En de beelden van het baardmannetje en de zeearend. Ik ben trouwens een sucker voor eenden, dus eigenlijk vind ik alles mooi.

De roerdomp is je lievelingsvogel. Wat ontroert je zo aan deze vogel?
Dat mysterieuze karakter en dat bizarre geluid ‘Hoemp, Hoemp, Hoemp’. Ik hou ook van camouflage kleuren, het is mooi om te zien hoe hij opgaat in zijn leefomgeving.

Er is veel aandacht voor de grotere vogels zoals de roerdomp, de grutto en de zeearend. Maar welke kleine vogel verdient volgens jou ook een podium?
De baardman. Van de zangvogels is dat mijn favoriet, omdat hij waanzinnig mooi is. Echt ongekend mooi. Genetisch is ‘ie ook interessant, er is maar één baardman. Hij is de enige in zijn familie en best geheimzinnig.

De meeste vogels in ons land zijn trekvogels. Welke trekvogel is typisch om in Nederland te spotten?
Een vogel die weinig mensen kennen is de smient. Een eendensoort. De grootste populatie broedt in Siberië en overwintert hier. In totaal gaat het om meer dan een miljoen vogels. Bij de Ouderkerkplas in Amsterdam zitten er soms wel tienduizenden. Een soort om in de winter op te letten.

Waar kan je in de winter nog meer naar toe om trekvogels te zien?
In de winter zijn dat de grote moerasgebieden. De Oostvaardersplassen, de Biesbosch en de Brouwersdam. Gebieden met veel water.

Tot slot, wat hoop je te bereiken met deze documentaire?
Dat mensen anders naar de Nederlandse natuur gaan kijken en beseffen dat al die weilanden en al dat groen niet per se natuur is. Wij hebben een taak om ons land te beschermen en te zorgen dat de generatie na ons ook nog kan genieten van de mooie natuur, ik maak deze documentaire in het bijzonder voor mijn dochter Mara.

‘Nederland, Waterland, Vogelland’ is een coproductie van Visual Noise en KRO-NCRV. De winterspecial wordt uitgezonden op woensdag 11 december om 19:05 uur op NPO2.